Wat is nu precies governance? En wat is het verschil tussen besturen en sturen? En hoe verhouden een College van Bestuur en een Raad van Toezicht zich tot elkaar? In mijn zoektocht naar antwoorden op deze vragen kwam ik een mooie voorpublicatie tegen van Hartger Wassink met als titel “Goed bestuur is voor iedereen”. Hieronder de belangrijkste lessen die ik daar uit trek.
Besturen en bestuur
Besturen is een vorm van sturen maar dan in de betekenis zoals een schip wordt bestuurd: met een blik op de horizon, en door vooruit te denken, omdat een schip niet zo makkelijk bij te sturen is. Deze vorm van besturing wordt governance genoemd, een woord dat oorspronkelijk uit het Grieks komt en sturen betekent. Besturen is dus iets anders dan managen.
In Nederland is het bestuur veelal onderverdeeld in twee functies: de uitvoerende (college of raad van bestuur) en toezichthoudende rol (raad van toezicht of commissarissen).
Goed bestuur: waarden vertalen naar actie
De kern van goed bestuur en toezicht is niet zozeer gericht op het directe aansturen van de organisatie. Het gaat bij goed bestuur en toezicht niet om het vergroten van de effectiviteit en efficiency van de organisatie (dat is namelijk een management-taak), maar om het bepalen van de onderliggende uitgangspunten. Het is namelijk niet vanzelfsprekend wat als efficiënt en effectief kan worden beschouwd. Een voorbeeld waaruit dat duidelijk wordt is de vraag wat nu wordt verstaan onder goed onderwijs. Is goed onderwijs het halen van zo veel en hoog mogelijke cijfers? Of misschien zoveel mogelijk ouders en leerlingen die tevreden zijn? Het is de taak van het bestuur en toezicht om na te gaan welke waarden leidend zouden moeten zijn voor deze organisatie, in deze regio en in deze tijd. Kort gezegd: besturen is het vertalen van waarden in actie.
De organisatie is van de morele eigenaren
Het bestuur zit er niet voor zichzelf maar namens een bepaalde groep. Die mensen uit die groep worden morele eigenaren genoemd. Het moreel verwijst naar de waarden die voor die groep centraal staan. Eigenaren verwijst naar het gegeven dat voor die groep de organisatie eigen is. Niet in die zin dat ze ermee kunnen doen wat ze willen maar dat ze er zich verantwoordelijk voor voelen om er zorgvuldig mee om te gaan. Morele eigenaren voelen zichzelf niet altijd eigenaar. Het bestuur zal moeten meebewegen met de veranderende waarden en opvattingen van de morele eigenaren.
Bestuur en toezicht hebben een eigen verantwoordelijkheid
Het bestuur en het toezicht vormen samen de buffer tussen de maatschappelijke omgeving en de organisatie. Die verbinding is een gezamenlijke verantwoordelijkheid met daarbinnen voor elk een eigen verantwoordelijkheid. De toezichthouder zorgt dat er ijkpunten zijn en dat ze gebruikt worden. Die ijkpunten zijn afgeleid van waarden van de morele eigenaren en worden opgesteld in dialoog met de bestuurder. De bestuurder is verantwoordelijk voor de rest. Neemt initiatieven en legt verantwoording af aan de hand van ijkpunten, opgesteld samen met de toezichthouder.